Opowieść Wigilijna

     Dawno, dawno temu, w pewnem kraju dalekiem, po śmierci starego króla wstąpił na tron syn jego, Książę Ducjusz, co ledwie dziesięć wiosen sobie liczył, a że jako Infant rządzić samodzielnie nie mógł, toteż władzę w państwie powierzono największemu z magnatów, Baronowi Januaremu, któren tem to sposobem Regentem się ostał. A trzeba wam wiedzieć, że żaden z możnowładców równać z niem się nie mógł i mimo że przecie sam nie z królewskiego rodu, to ongi Księcia do Chrztu Świętego trzymał.

     Mimo całej swej potęgi był January człekiem mizernej postury, zaś serce jego wielkością w sam raz wzrostowi dorównywało. Nie znosił, jeśli kto w sprawie jakiej, choćby i najbłahszej, insze niźli on miał zdanie, zasię każdego, kto by mu się jawnie przeciwił, w mig na szafot posyłał. Nie dziwota więc, że otaczali go pochlebcy jeno, a każden jak najwięcej się starał przypodobać Regentowi, nie chcąc bardziej blado od inszych wypaść i z tej to przyczyny w najlepszem razie jako banita na wygnaniu skończyć.

     Baron wstawał z łóżka niespiesznie, bywało że i koło południa, atoli ministrom swojem w dzień i w noc urzędować kazał, a nawet zwłaszcza nocą, boć to podług niego najlepsza była pora na dekretów nowych ogłaszanie.

     – Widzisz, chłopcze – zwykł był objaśniać tę rzecz Infantowi, któren Regenta swego wujem zowiąc, zapatrzon był weń niczem w obraz święty – idzie o to, by dzień nowy poddanych twoich nowem prawem witał, bo wówczas ono zda się im niczem słońce, które takoż rankiem wstaje. Nikt nie zapyta więc, w jakim celu i dla jakiej przyczyny dekreta takowe spisane zostały, podobnie jak nikt przecie nie ciekaw, czemu słońce wschodzi. To co nocą postanowione, za dnia najoczywistszą oczywistością się wyda i takiem przyjęte zostanie.

     – Nawet gdyby rzec, że białe czarnem jest, a czarne białem, wuju? – spytał chłopiec.

     – Nawet wtedy, synku.

     – A gdyby im objaśnić, że to, co za prawe i sprawiedliwe powszechnie uchodzi, jeno takowem się zdaje, zaś wszeteczeństwo wszelakie prawem i sprawiedliwem jest w samej istocie?

     – Powtórz im to po stokroć, a na wiarę przyjmą – odparł January.

     – A co wówczas, gdy znajdą się tacy, którzy w to nie wierząc, jeszcze do niewiary swej inszych przekonywać poczną? Pod miecz katowski wszytkich ich poślesz?

     – Mógłbym, choć nie od razu czynić tak należy. Pierwej ode czci i wiary ludzi tych odsądzić trzeba, obelgami obrzucić i wiernych poddanych zwrócić przeciw niem. Stracić zaś... można ich potem.

     – A nie lepiej jednakże od razu na szafot? – dopytywał się Infant.

     – Powiadam ci, nie masz większej rozkoszy, niźli widzieć jak sponiewieranemi ostaną. Większa z tego radość, niżby patrzeć, jak ich kołem łamią. Zresztą, sam jutro obaczysz – rzekł mu na to Baron.

     Nazajutrz – a była to akurat Wigilia, której jednakowoż z woli Regenta nie świętowano w Zamku – tak więc nazajutrz udał się Infant wraz ze swem opiekunem do sali, w której zawżdy toczyły się sądy. Tem razem przed trybunał stawiono okrutnie podłego człowieka, któren to brata swego rodzonego, a oficyjera gwardii królewskiej, dla mieszka dukatów zgładził, sztylet mu w plecy wbijając. Widziało to kilku świadków i oto teraz ludzie ci, jeden po drugiem przed trzema sędziami zeznania swoje składali.

     – A teraz patrz uważnie, chłopcze, słuchaj i ucz się! – zwrócił się Regent do Infanta, po czem na środek sali wystąpił i rzekł głosem donośnem – Imieniem Miłościwego Pana tego oto człeka ułaskawiam i z winy wszelakiej, domniemanej, oczyszczam, jako że w rzeczy samej jest on niczem kryształ ućciwy, o czem niniejszem uroczyście zaświadczam.

     Na równe nogi zerwali się sędziowie uszom swem nie wierząc, zaś Infant spytał Regenta po cichu:

     – Zaprawdę taki to człek, wuju?

     – Skądże znowu, chłopcze – szepnął mu Baron na ucho – toż to łotr pospolity. Nie w tem rzecz jednak. Poznasz, co to władza, a ona wartością jest sama dla siebie.

     Temczasem pierwszy i najstarszy z sędziów, imć pan Kacper Niedźwiedzki, co przewodniczył trybunałowi, wykrzyknął:

     – Jakże to, Baronie?! Wszak winę mu oto nad wszelką wątpliwość dowiedziono!

     – Śmiesz twierdzić, iż więcej niźli sam Miłościwy Pan wiesz o winie człeka tego? – odparł January – A kimże ty jesteś, łajdaku? Jakież pojęcie masz o osądzaniu?

     Pobladł pan Kacper, za serce się schwycił i zdało się, że języka w gębie zupełnie zapomniał.

     – Wszak pan Niedźwiedzki doktorem praw jest, wiedza jego znaczna – ozwał się temczasem drugi sędzia, pan Melchior Wilczyński – a wieku słusznego dożywszy, doświadczonem stał się wielce i zawżdy sprawiedliwe wyroki feruje.

     – Bronisz go zatem? Mimo iż Majestat otwarcie obraża? Takiego sortu, jak i on jesteś człekiem – podłem i przekupnem. Wszyscy przecie drwią z ciebie mając o twem sumieniu takowe mniemanie!

     Krew napłynęła sędziemu do twarzy kiedy to usłyszał, po czem najgłośniej jak umiał, powiedział:

     – Wasza Wysokość! Baronie! Miłościwy Panie! Nigdy złamanego grosza nikt z nas nie wziął! Każden to zaświadczy!

     – Każden?! Znaczy kto? Podobne wam sprzedawczyki?

     – Panie! – ozwał się trzeci z sędziów, Baltazar Zajączkowski – Raczcie ważyć słowa! Ten oto człek jeszcze osądzonem nie został, wy zaś już karę mu darować chcecie?

     – Ja miałbym słowa ważyć? Ja, któren imieniem Majestatu przemawiam? Króla, co w dobroci i mądrości swojej od sądzenia was oto wyręcza? A wy niewdzięcznicy, zaprzańcy, złodzieje! Równie podli jak wasi ojcowie! We krwi zdradę macie, z mlekiem matki wyssaną, z pokolenia na pokolenie! Nienawiść i pogarda przez was przemawia! Nienawiść i pogarda, co waszem rzemiosłem się stała! Jedna tylko kara być może dla zdrajców. Oto więc z mocy przez Miłościwego Pana mi danej osądzam was i na śmierć haniebną skazuję. Straże! Wyprowadzić ich!

     – Zdradzili mnie w rzeczy samej, wuju? – zapytał znów Infant po cichu.

     – Nie, chłopcze – odparł Regent – lecz zdradzić by mogli, a już to samo zbrodnią jest okrutną i o karę sprawiedliwą woła.

    Tegoż samego dnia jeszcze, gdy przeszło południe i wszędy zapadł już szary, grudniowy mrok, na jednej wspólnej szubienicy zawiśli wszyscy trzej sędziowie: Kacper Niedźwiedzki, Melchior Wilczyński i Baltazar Zajączkowski. I jeno blady sierp młodego miesiąca trzy szare cienie rzucał na szronem białem pokryte mury zamczyska.

     Powiadają, choć nikt przecie widzieć tego nie mógł, że owej wigilijnej nocy nawiedziły Barona Januarego trzy duchy. I mówią też, że skutkiem wizyt onych, co nader burzliwie przebiegły, a więc że ich skutkiem nazajutrz, w sam dzień Bożego Narodzenia zmienił się Regent nie do poznania – jakby na nowo na ten świat przyszedł. Rządzić począł mądrze i dobrotliwie niczem baranek, a rządził już w ten sposób aż do końca dni swoich i takiem go zapamiętano. Jest li to prawda? Tego nie wiadomo, lecz trzeba mieć nadzieję, że tak właśnie było.

     Ja zaś rozmyślam teraz o onem zdarzeniu, akurat gdy nadchodzi Wigilia i świat całen zda się puchem białem spowity i pogrążony we śnie błogiem, zaś śniegowe płatki niczem skry wirują w blasku pochodni rozświetlających zamkowy dziedziniec. Rozmyślam popijając grzane wino i spoglądając na wielką jodłę w rogu mej komnaty, gdzie kolorowe cukierki, orzechy, szyszki złotem malowane i świeczki zapalone, te, co prostem ludziom niosą światło, radość, i nadzieję. I takich właśnie Świąt, takiej nadziei, co przychodzi w tę noc, w którą rodzi się Bóg Przedwieczny, także Wam dziś życzy